Twoja sprawa z zakresu prawa jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Kilka darowizn dłużnika – skarga pauliańska

Dopuszczalność zastosowania na podstawie art. 531 § 2 KC drogi zaskarżenia wobec kontrahenta osoby trzeciej – to jest osoby „czwartej” (i ewentualnie dalszych osób, na rzecz których przeszła korzyść pierwotnie należąca lub należna dłużnikowi) – nie jest w doktrynie i orzecznictwie oceniana jednolicie. Przychylić się jednak należy do poglądu, że w pod pojęciem osoby, na rzecz której rozporządzenie nastąpiło rozumieć należy nie tylko podmiot, który bezpośrednio otrzymał korzyść od osoby trzeciej, ale także następne podmioty, do których korzyść ta trafiła w drodze kolejnych rozporządzeń, o ile transakcje te dokonane zostały w okolicznościach wskazanych w art. 531 § 2 KC, a więc nabywca wiedział o istnieniu podstaw do uznania czynności dłużnika za bezskuteczną lub czynność była nieodpłatna. Za taką wykładnią przemawia identyczne położenie osoby „czwartej” i jej następców względem dłużnika – żadna z nich nie jest stroną dokonywanej przez dłużnika czynności krzywdzącej wierzyciela, każda jednak postępuje w sposób nie zasługujący na aprobatę, świadomie uczestnicząc w czynnościach pozbawiających wierzyciela możliwości zaspokojenia się z majątku dłużnika lub też otrzymuje nieodpłatnie (a więc na zasadach mniej chronionych przez prawo) korzyść, z której wierzyciel mógłby uzyskać należne mu świadczenie. Celem przewidzianej w art. 527 i nast. KC instytucji jest umożliwienie wierzycielowi zaspokojenia jego wierzytelności wobec dłużnika także w wypadku, kiedy dłużnik zachowuje się nielojalnie oraz kiedy sprzecznie z zasadami rzetelności postępują także podmioty uczestniczące w ciągu czynności oddalających drogą kolejnych rozporządzeń nadającą się do egzekucji korzyść od majątku dłużnika. Tak samo – w imię ochrony wierzyciela – traktowane są rozporządzenia nieodpłatne.

Wątpliwości i rozbieżne stanowiska rodzi również przedmiot zaskarżenia skargą pauliańską w wypadku, kiedy wierzyciel chce skorzystać z możliwości przewidzianej w art. 531 § 2 KC. Przyjęty pogląd o konieczności zaskarżenia w tym wypadku wyłącznie czynności zdziałanej przez dłużnika, jakkolwiek najpowszechniej popierany, nie jest jedynym przyjmowanym w piśmiennictwie. Prezentowane jest także stanowisko, zgodnie z którym zaskarżeniu powinny w takim wypadku podlegać zarówno czynność dłużnika, jak też czynność pomiędzy osobami trzecią i czwartą, co odnieść należałoby także do konieczności zaskarżania dalszych rozporządzeń, jeśli do nich doszło. Broniona jest również koncepcja, że wystarczające będzie zaskarżenie tylko drugiej (ostatniej) czynności. Różnice w poglądach wynikają z tego, że art. 531 § 2 KC nie precyzuje treści żądania jakie wierzyciel może skierować przeciwko osobie, na rzecz której nastąpiło rozporządzenie, lecz jedynie wskazuje ją jako legitymowaną biernie i określa przesłanki jej odpowiedzialności wobec wierzyciela. Wprawdzie odczytanie art. 531 § 2 KC w powiązaniu z poprzedzającym go § 1 sugeruje, że pominięcie rodzaju żądania jest konsekwencją określenia jego treści w § 1 jako powództwa lub zarzutu których przedmiotem jest uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, jednak określenie w § 2 szczególnych przesłanek umożliwiających wystąpienie bezpośrednio przeciwko dalszemu nabywcy korzyści majątkowej stało się przyczyną odczytywania art. 531 § 2 KC jako materialnoprawnej podstawy zaskarżenia czynności między osobą trzecia i czwartą (co należałoby także odnieść do stosunków prawnych służących dalszemu przeniesieniu korzyści). Taki pogląd Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z dnia 19 grudnia 2006 r. (V CSK 330/06), przyjmując, że zaskarżenie czynności dłużnika wymaga skierowania powództwa przeciwko osobie trzeciej, natomiast zaskarżenie czynności osoby trzeciej następuje w postępowaniu skierowanym przeciwko temu, kto nabył korzyść od osoby trzeciej. Założenie takie przyjęte rozstało również w wyroku z dnia 14 maja 2010 r. (II CSK 545/09).

Niewątpliwie osiągnięcie skutku w postaci umożliwienia wierzycielowi egzekucyjnego doścignięcia usuwanej przed nim korzyści wymaga pominięcia, a więc uznania za bezskuteczne czynności, które spowodowały przemieszczenie korzyści do jej aktualnego dysponenta. Przepisy statuujące ochronę pauliańską przyjmują konstrukcję bezskuteczności względnej czynności dłużnika zdziałanej z pokrzywdzeniem wierzyciela. Ograniczają także krąg uczestników postępowania, precyzując w art. 531 § 1 KC, że powództwo (lub zarzut) o uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną kieruje się jedynie przeciwko osobie trzeciej, a więc temu, kto odniósł korzyść i do czyjego majątku ma być kierowana egzekucja. Takie samo założenie przyjmuje art. 531 § 2 KC, umożliwiając wierzycielowi bezpośrednie wystąpienie przeciwko temu, na czyją rzecz osoba trzecia rozporządziła korzyścią. W literaturze i orzecznictwie zwraca się uwagę na podobieństwo przyjętej konstrukcji do rozwiązania przewidzianego w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu, zaznaczając, że różnica odnosi się do rodzaju uprawnienia wierzyciela, który nie może domagać się wydania korzyści lecz jedynie skierować do tej korzyści egzekucję. Jednak właśnie egzekucyjny skutek skargi pauliańskiej jest przyczyną wątpliwości, ponieważ wpływa na konieczność doboru drogi prawnej, która pozwoli wierzycielowi sięgnąć do korzyści, która nie znajduje się już w majątku dłużnika ani nawet w majątku osoby trzeciej, która otrzymała korzyść bezpośrednio w wyniku czynności dłużnika.

Jak wyjaśniono w orzecznictwie, podstawą egzekucji z majątku osoby trzeciej jest tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi oraz prawomocny wyrok o stwierdzeniu bezskuteczności czynności prawnej, dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli. Ten drugi dokument precyzuje czynność, którą organ egzekucyjny powinien potraktować jako bezskuteczną w stosunku do wierzyciela egzekwującego skonkretyzowaną wierzytelność. Określenie tej czynności w orzeczeniu powinno oznaczać jej przedmiot, który należy uznawać za należący nadal do majątku dłużnika i z tego powodu podlegający egzekucji (art. 803 KPC). Z uwagi na różnorodność czynności, które mogą być przedmiotem skargi paulińskiej ocena konsekwencji ubezskutecznienia danej czynności nie zawsze jest oczywista (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK 375/10).

Kiedy korzyść przejdzie do majątku kolejnej osoby, stwierdzenie bezskuteczności czynności przenoszącej korzyść do tego majątku (to znaczy ostatniej czynności w ciągu) nie wystarczy, aby przeprowadzić egzekucję, ponieważ brak będzie łączności pomiędzy tytułem wykonawczym wystawionym przeciwko dłużnikowi a stwierdzeniem bezskuteczności czynności, której dłużnik nie dokonywał. Orzeczenie uwzględniające powództwo ze skargi pauliańskiej ma charakter konstytutywny, wobec czego czynność dłużnika nadal pozostawałaby w mocy także względem wierzyciela i nie byłoby podstaw do podważenia wyłącznie czynności następczej względem działań (zaniechań) dłużnika. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 12 kwietnia 2012 r. II CSK 448/11

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach. Wybierając nas możesz mieć pewność, że będziemy w pełni oddani Tobie i Twojej sprawie. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Adwokat Poznań Radca Prawny Kancelaria