Dla uznania zasadności skargi paulińskiej muszą być spełnione kumulatywnie następujące przesłanki:
1) wierzyciel posiada prawnie chronioną wierzytelność w stosunku do dłużnika,
2) dłużnik dokonał czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela – powódki,
3) w wyniku kwestionowanej czynności prawnej osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,
4) po stronie dłużnika istniała świadomość pokrzywdzenia wierzyciela,
5) osoba trzecia, która korzyść uzyskała działała w złej wierze.
Niewątpliwie w drodze skargi pauliańskiej ochronie podlega wierzytelność istniejąca, która musi być realna i skonkretyzowana. Wierzyciel musi więc określić charakter wierzytelności (tytuł prawny) oraz jej wysokość (maksymalną). Wierzytelność powódki wskazana w pozwie wynikała z prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego – wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 maja 2015 r. sygn. akt I ACa 357/14. Przedmiotem zaskarżenia może być tylko czynność prawna dłużnika dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, na skutek której dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem tej czynności (art. 527 § 2 KC). Chodzi tu o „niewypłacalność dłużnika”, czyli, najogólniej mówiąc brak możliwości wywiązania się z zobowiązań finansowych. Pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela . Przy czym pokrzywdzenie wierzyciela powinno występować zarówno w chwili wystąpienia z powództwem, jak i w chwili orzekania przez sąd.
W wyroku z dnia 15 czerwca 2005 roku, IV CK 806/04 Sąd Najwyższy stwierdził, że o uwzględnieniu powództwa pauliańskiego rozstrzyga nie chwila powstania pokrzywdzenia lecz okoliczność czy istnieje ono w chwili orzekania (). Co do świadomości dłużnika krzywdzenia wierzyciela to musi ona istnieć w chwili dokonywania czynności prawnej (dłużnik takie pokrzywdzenie powinien przewidywać). Dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, gdy zdaje sobie sprawę (uświadamia sobie), że wskutek dokonania czynności prawnej może spowodować niemożność zaspokojenia się wierzyciela z jego majątku. Kwestie dowodowe w tym zakresie obciążają wierzyciela . Trudności przeprowadzenia tego dowodu co do stanu świadomości dłużnika łagodzi domniemanie ustanowione w art. 529 KC, które jest ograniczone do sytuacji opisanych w tym przepisie. Domniemanie z powyższego przepisu zakłada istnienie po stronie dłużnika świadomości pokrzywdzenia wierzyciela, jeżeli dłużnik dokonuje darowizny, która powoduje lub pogłębia jego niewypłacalność . Tak więc warunkiem skorzystania przez wierzyciela z powyższego domniemania jest wykazanie, że skarżona czynność miała charakter darowizny, a jej skutkiem było powstanie lub pogłębienie stanu jego niewypłacalności. Domniemanie powyższe jest wzruszalne, dłużnik może dowodzić, że nie ma bezpośredniego związku pomiędzy dokonaną darowizna, a powstaniem lub pogłębieniem się stanu jego niewypłacalności.
Przepis § 3 art. 527 KC wprowadza również ułatwienia przez ustanowienie określonego w nim domniemania prawnego. W celu zastosowania go konieczne jest wykazanie przez wierzyciela, że osobę trzecią łączył z dłużnikiem stosunek bliskości w chwili dokonania czynności prawnej krzywdzącej wierzyciela. W razie wykazania tej okoliczności wierzyciel nie ma obowiązku udawadniania, że osoba trzecia wiedziała lub przy dochowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzyciela. Osoba trzecia może obalić omawiane domniemanie przez udowodnienie, że mimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedziała o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć. Omawiane domniemanie jest bezprzedmiotowe w przypadku, gdy w wyniku czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie.
Na podstawie art. 531 § 1 KC powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną kierowane jest przeciwko osobie trzeciej, która w następstwie tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Pozwanym w takiej sprawie może być więc każdy następca prawny dłużnika i bez znaczenia jest to, czy nabył on majątek dłużnika od osoby trzeciej w rozumieniu art. 527 § 1 KC, czy od następcy tej osoby. Artykuł 531 § 2 KC pozwala wierzycielowi wystąpić o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną bezpośrednio przeciwko temu następcy osoby trzeciej, w której władaniu jest uzyskana przez osobę trzecią korzyść. Nie są przy tym istotne dalsze losy mienia dłużnika, gdyż traktuje się je – niezależnie od tego ile osób nim rozporządziło – tak, jakby mienie to nie wyszło z majątku dłużnika (art. 532 KC). Przepis art. 531 § 2 KC daje wierzycielowi możliwość skierowania roszczenia z art. 527 § 1 KC, a więc roszczenia o uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną, bezpośrednio przeciwko temu następcy bez konieczności zaskarżania czynności zdziałanej pomiędzy osobami, trzecią, w rozumieniu art. 527 § 1 KC i jej następcą (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 15 października 2008 r. w sprawie sygn. akt I ACa 418/08).
O pokrzywdzeniu wierzycieli na skutek dokonanej czynności prawnej można mówić wówczas, gdy na skutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 3 KC). Niewypłacalność zaś to stan, gdy egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami KPC nie przyniesie w pełni zaspokojenia roszczenia wierzyciela.
Czynność prawna obejmująca przeniesienie własności nieruchomości z równoczesnym obciążeniem jej służebnością osobistą (na rzecz zbywającego, dłużnika) ma charakter czynności nieodpłatnej w rozumieniu art. 528 KC), wobec czego nie może być wątpliwości, że skutkować ono może powstaniem stanu niewypłacalności, a co najmniej jego pogłębieniem – tym samym doprowadzić do pokrzywdzenia w rozumieniu art. 527 § 3 KC.
Przeniesienie przez dłużnika własności nieruchomości zabudowanej na rzecz osoby trzeciej (nazwanej w akcie notarialnym umową darowizny), z równoczesnym obciążeniem tej nieruchomości na rzecz dłużnika służebnością osobistą, z punktu widzenia przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela powinno być traktowane jako jedna czynność prawna, w ramach której świadczeniu dłużnika polegającemu na przeniesieniu prawa własności nieruchomości, odpowiada świadczenie osoby trzeciej w postaci ustanowienia nieodpłatnej służebności osobistej. W związku z tym, że świadczenie wzajemne osoby trzeciej zostaje pokryte w całości z substratu majątkowego nabytego od dłużnika, czynność prawną przeniesienia własności z równoczesnym obciążeniem jej służebnością osobistą ma charakter nieodpłatny w rozumieniu art. 528 KC, dlatego można ją podważać za pomocą skargi pauliańskiej.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
