Zgodnie z art. 64 Kodeksu cywilnego prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie. W myśl art. 1047 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego jeżeli dłużnik jest obowiązany do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, prawomocne orzeczenie sądu zobowiązujące do złożenia oświadczenia zastępuje oświadczenie dłużnika. Artykuł 64 Kodeksu cywilnego ma na celu zastąpienie oświadczenia woli dłużnika w sytuacji, w której uchyla się on od istniejącego na określonej podstawie obowiązku dokonania czynności prawnej. Zestawienie art. 64 Kodeksu cywilnego i art. 1047 Kodeksu postępowania cywilnego pozwala na precyzyjne określenie wszystkich sytuacji, do których art. 64 Kodeksu cywilnego się stosuje. Przywilej wyrażony w art. 64 k.c. dotyczyć będzie więc wszystkich wyroków stwierdzających obowiązek świadczenia, który nie może być wyegzekwowany skutecznie za pomocą przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym środków. W sytuacjach wątpliwych należy ustalić, czy zasądzone świadczenie może być skutecznie wyegzekwowane w inny sposób, skoro tak, orzeczenie takie nie korzysta z ochrony wyrażonej w art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c., nawet jeśli jego brzmienie zobowiązuje pośrednio do złożenia określonego oświadczenia. Artykuł 64 Kodeksu cywilnego nie może być stosowany do innych oświadczeń niż oświadczenie woli w rozumieniu prawa cywilnego, np. oświadczeń wiedzy i czynności procesowych. Interes procesowy nie może polegać na stwierdzeniu obowiązku złożenia oświadczenia, lecz na wydaniu wyroku zobowiązującego pozwanego do określonego zachowania, którego skutkiem będzie zmiana stanu prawnego (przeniesienie prawa, zwolnienie z obowiązku). Składnikiem zaś tego zachowania jest złożenie określonego oświadczenia woli.
W orzecznictwie bezsporne jest, że art. 64 k.c. może mieć zastosowanie tylko wówczas, gdy istnieje cywilnoprawny obowiązek dokonania określonej czynności prawnej (złożenia oświadczenia woli). Z obowiązkiem tym musi być skorelowane odpowiednie uprawnienie drugiej strony o charakterze roszczenia cywilnoprawnego. Przesłanka ta jest spełniona, gdy możliwe jest określenie konkretnej treści oświadczenia woli, które ma być złożone przez zobowiązanego. Wynika to wprost z treści powołanego przepisu, który przewiduje możliwość zastąpienia orzeczeniem sądu tylko „oznaczonego oświadczenia woli”, a zatem przymusowa realizacja obowiązku złożenia oznaczonego oświadczenia woli jest możliwa tylko wówczas, gdy istnieją przepisy prawa lub inne „źródła” pozwalające na ustalenie podmiotu zobowiązanego i uprawnionego oraz konkretnej treści roszczenia. Na podstawie art. 64 k.c. można dochodzić zobowiązania strony do złożenia oświadczenia woli o określonej treści, jeżeli zobowiązanie do złożenia takiego oświadczenia woli wynika z ustawy, umowy, z ważnej czynności prawnej lub z innego zdarzenia. Rozwiązanie takie pozwala na osiągnięcie skutków prawnych związanych z oświadczeniem woli, którego złożenia odmawia podmiot do tego zobowiązany. Wśród czynności prawnych kreujących obowiązek złożenia oznaczonego oświadczenia woli podstawowe znaczenie odgrywa umowa przedwstępna, ale w grę mogą wchodzić także inne umowy, np. umowa obligacyjna zobowiązująca do dokonania czynności rozporządzającej, w szczególności do przeniesienia własności, umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie (przewidująca obowiązek zwrotnego przeniesienia własności przedmiotu zabezpieczenia), umowa opcji itp. Zanim jednak dojdzie do wydania przez sąd orzeczenia nakazującego złożenie oświadczenia woli w toku postępowania należy sprawdzić, czy pozwany rzeczywiście ma obowiązek złożyć oświadczenie woli i jakiej ma być ono treści. Orzeczenie sądowe musi znaleźć swoje oparcie w przepisach prawa materialnego. Ma ono charakter konstytutywny i zastępuje formę szczególną wymaganą przez przepisy prawa dla zastępowanego oświadczenia woli.
Orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, nie będąc oświadczeniem woli, tworzy taki stan, jak gdyby oświadczenie woli zostało w rzeczywistości złożone. Skutki prawne następują z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli złożenie oświadczenia woli jest uzależnione od świadczenia wzajemnego wierzyciela z chwilą prawomocnego nadania orzeczeniu klauzuli wykonalności.
Klauzula wykonalności
Przepis § 1 art. 1047 k.p.c. uzupełniony jest przez § 2 tego artykułu, który w razie istnienia przesłanek w nim przewidzianych odracza powstanie skutków orzeczenia stwierdzającego obowiązek złożenia oświadczenia woli do chwili prawomocnego nadania mu klauzuli wykonalności. Ten ostatni przepis pozostaje w związku z treścią art. 786 k.p.c. i dotyczy tylko takich orzeczeń, które złożenie oświadczenia woli przez dłużnika, a zatem i powstanie skutku przewidzianego w § 1 uzależniają od wykonania przez wierzyciela świadczenia wzajemnego. Stosownie więc do regulacji wyżej przywołanej oraz przepisu art. 786 k.p.c., jeżeli sentencja orzeczenia stwierdzającego obowiązek dłużnika do złożenia oznaczonego oświadczenia woli uzależni ten obowiązek od uprzedniego lub równoczesnego spełnienia przez wierzyciela oznaczonego świadczenia wzajemnego, to skutek takiego orzeczenia w postaci fikcji złożenia oświadczenia woli nastąpi dopiero z chwilą prawomocnego nadania orzeczeniu klauzuli wykonalności, którą Sąd nada po złożeniu przez wierzyciela dowodu spełnienia tego świadczenia.
Pozew
Żądanie zobowiązania pozwanego do złożenia oświadczenia woli powinno wskazywać osobę, która jest zobowiązana złożyć oświadczenie woli, osobę, której pozwany ma złożyć oświadczenie woli oraz skonkretyzowanie treści oświadczenia woli w taki sposób, aby na podstawie samej treści wyroku uwzględniającego powództwo nastąpił pożądany skutek prawny. W praktyce orzeczniczej sądów powszechnych, w sprawach, w których powód opiera swe żądanie na art. 64 k.c., często stosuje się w orzeczeniu uwzględniającym powództwo sformułowanie „stwierdza obowiązek złożenia oznaczonego oświadczenia woli” lub „zobowiązuje do założenia oświadczenia woli”, albo też „nakazuje złożenie oświadczenia woli”. Wynika to z faktu, jak podkreśla się w doktrynie, że wbrew brzmieniu przepisu art. 64 k.c., nie chodzi tu o wyrok ustalający istnienie określonego obowiązku, bowiem Sąd rozpoznaje powództwo o świadczenie, a nie o ustalenie. Wyrok ten określa treść oświadczenia woli, jakie złożyć mają powodowie, a zatem pozwala na zaistnienie skutków prawnorzeczowych tego oświadczenia i pozwała na przypisanie mu konstytutywnego charakteru.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.