Przepisy o skardze pauliańskiej nie wykluczają, oczywiście, sytuacji, w której po jednej ze stron zaskarżonej czynności prawnej występuje kilka osób (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2009 r., II CKN 469/10. Status prawny osoby trzeciej w rozumieniu art. 531 § 1 KC. może mieć kilka osób (np. obdarowanych przez dłużnika).
Jeżeli status prawny osoby trzeciej w rozumieniu art. 527 § 1 KC mają małżonkowie (obdarowani, art. 888 KC), powstaje kwestia prawnego ukształtowania ich legitymacji biernej, gdy przedmiot darowizny wszedł do ich majątku wspólnego (art. 31 § 1 KRO). Chodzi o to, czy w takiej sytuacji wierzyciel występujący z powództwem na podstawie art. 527 KC powinien pozwać obu małżonków jako uczestników koniecznych w rozumieniu art. 72 § 2 KPC, czy proces pauliański mógłby toczyć się z udziałem tylko jednego z małżonków.
W literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że współuczestnictwo konieczne (art. 72 § 2 KPC) stanowi kwalifikowaną postać współuczestnictwa materialnego (art. 72 § 1 pkt 1 KPC), a jego źródłem może być istota spornego stosunku prawnego lub odpowiedni przepis ustawy. Analiza istoty spornego stosunku prawnego, przesądzającego o współuczestnictwie koniecznym, powinna być dokonywana z punktu widzenia prawa materialnego (zob. np. uzasadnienie postanowienia Sądu najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 r., I CK 109/02; z dnia 7 lutego 2007 r., III CSK 227/06; uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004 r., III CZP 15/04, OSNC 2005, z. 6, poz. 12).
Należy przyjąć, że treść prawnej relacji między wierzycielem i obdarowanymi małżonkami, ukształtowana w wyniku ich działania i dłużnika in fraudem creditoris, uzasadnia współuczestnictwo konieczne obdarowanych małżonków w procesie na podstawie art. 527 KC. Wierzyciel uzyskuje bowiem jedno roszczenie materialnoprawne przeciwko stronie umowy darowizny (obdarowanym małżonkom) o uznanie darowizny za bezskuteczną wobec niego, ma możliwość skierowania egzekucji do przedmiotu darowizny (art. 532 KC), a sytuację strony obdarowanej w toku egzekucji określa przepis art. 533 KC. Powództwa pauliańskie, skierowane przeciwko obdarowanym (art. 531 § 1 KC), może doprowadzić do wydania pozytywnego orzeczenia konstytutywnego (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2005 r., V CSK 518/04). Ponadto należy ono do kategorii powództw o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego.
Przesądza to występowanie po stronie pozwanej obojga obdarowanych małżonków jako współuczestników koniecznych w rozumieniu art. 72 § 2 KPC. W orzecznictwie Sądu Najwyższego i literaturze przyjmuje się, że powództwo na podstawie art. 527 KC stanowi właśnie przykład powództwa o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego (tak np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1997 r., III CZ 176/77, Prokuratura i Prawo 1998, z. 6, poz. 35).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się także, że w odniesieniu do stosunków obligacyjnych, których źródłem jest umowa, legitymacja procesowa powiązana zostaje z reguły z wszystkimi podmiotami mającymi status stron tej umowy (zob. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1969 r., III CZP 65/69). Stanowisko takie można uznać za regułę w zakresie wielopodmiotowych stosunków obligacyjnych powstających ex concractu. Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 17 stycznia 2013 r. III CZP 100/12
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
