Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Regułę tę stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
Przyjęcie, że przedsiębiorstwo jest wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody wymaga uwzględnienia faktycznego znaczenia określonych technologii w działalności przedsiębiorstwa oraz oceny, czy możliwe byłoby osiągnięcie zakładanych celów produkcyjnych przedsiębiorstwa bez użycia sił przyrody. Nie wystarcza aby przedsiębiorstwo lub zakład bezpośrednio wykorzystywał elementarne siły przyrody (energię elektryczną, parę, paliwa, gaz itp.) lecz chodzi o procesy polegające na przetwarzaniu energii elementarnej na pracę lub inne postacie energii, co wymaga użycia maszyn i innych urządzeń przetwarzających. Zastosowana jako źródło energii siła przyrody ma stanowić siłę napędową przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości.
Szkoda jest wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa, zarówno gdy stanowi bezpośredni skutek użycia sił przyrody i pozostaje w związku przyczynowym z niebezpieczeństwem wynikającym z zastosowania tych sił, jak i wtedy, gdy pozostaje w związku z samym tylko ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości. Odpowiedzialność za szkodę powstaje bez względu na winę prowadzącego przedsiębiorstwo, a także bez względu na to, czy szkoda nastąpiła w warunkach zachowania bezprawnego. Nie wyklucza jej fakt, że działalność przedsiębiorstwa była w pełni zgodna z prawnie określonymi wymaganiami. Nadto, pojęcie ruchu przedsiębiorstwa odnosi się do jego funkcjonowania jako całości, a nie poszczególnych elementów.
Uzasadnieniem dla stosowania art. 435 k.c. jest istnienie takich przedsiębiorstw, które nie tyle, że nie mogą istnieć bez pomocy sił przyrody (bo zasadniczo nawet gospodarstwa domowe nie mogą aktualnie bez nich funkcjonować), ale że istotą ich działalności prowadzonej w większym rozmiarze jest wprawianie globalnie maszyn i urządzeń w ruch za pomocą sił przyrody, i których używanie niesie ze sobą zwiększone ryzyko dla otoczenia, np. kopalnie, elektrownie itp. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 stycznia 2014 r. VI ACa 676/2013
Skoro, poza drobnym sprzętem instalacyjnym do ręcznego posługiwania się nim przez pracowników (wiertarki, skręcarki, obcinarki, urządzenia tnące, spawarki, prostownice), z maszyn firma pozwanego dysponowała jedynie dźwigiem, podnośnikiem samochodowym i busem do przewożenia ludzi, to nie można uznać, że siły przyrody stanowiły siłę napędową tego przedsiębiorstwa jako całości. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 czerwca 2013 r. III APa 14/2013
Skoro zgodnie z odpisem z rejestru, przedmiot działalności przedsiębiorstwa stanowi m.in. wytwarzanie i zaopatrywanie w parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody, a zatem dla prawidłowego funkcjonowania musi ono opierać swoją działalność na wykorzystaniu odpowiednio przetworzonych sił przyrody. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 29 maja 2013 r. I ACa 90/2013 I ACz 139/2013
Należący do pozwanego zakład utylizacji odpadów może zostać uznany za przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody w rozumieniu art. 435 § 1 k.c., skoro w zakresie jego działalności mieściło się funkcjonowanie kotłów służących do spalania odpadów, a zatem urządzeń wykorzystujących energię ze spalania różnych substancji. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 stycznia 2013 r. I ACa 766/2012
Wyłączenie winy i odpowiedzialność przedsiębiorstwa
Dla wyłączenia odpowiedzialności odszkodowawczej prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład, nie miałoby znaczenia wykazywanie tego, że prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład zorganizował system eksploatacji ciężkich urządzeń mechanicznych w sposób dostatecznie bezpieczny dla osób przebywających w pobliżu takich urządzeń podczas ich eksploatacji oraz zgodny z obowiązującymi w tym zakresie przepisami szczegółowymi.
Dopuszcza się zwolnienie z odpowiedzialności na zasadzie ryzyka wówczas, gdy szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego. Ocena winy poszkodowanego, jako okoliczności wyłączające, jest dokonywana w kategoriach adekwatnego związku przyczynowego, tj. przewidziana w tym przepisie wyłączna wina w spowodowaniu szkody występuje jedynie wtedy, gdy zawinione zachowanie poszkodowanego było jedyną przyczyną sprawczą. Istnieć więc musi normalny związek przyczynowy wyłącznie pomiędzy zawinionym zachowaniem się poszkodowanego a doznaną przez niego szkodą – ruch przedsiębiorstwa jest tylko czynnikiem przypadkowym, który został włączony do postępowania poszkodowanego i umożliwił mu wyrządzenie sobie szkody. W konsekwencji, nie uchyla odpowiedzialności nawet ustalenie, że wina może być przypisana jedynie samemu poszkodowanemu, jeżeli równocześnie wystąpiły inne jeszcze przyczyny szkody w rozumieniu adekwatnego związku przyczynowego, choćby niezawinione przez prowadzącego przedsiębiorstwo.
Wyłączenie odpowiedzialności przedsiębiorstwa z uwagi na wyłączną winę osoby trzeciej wymaga identyfikacji tej osoby.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
