Zgodnie z art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego możliwe jest wytoczenie powództwa, w którym powód żąda ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. W pierwszym etapie zawsze następuje zbadanie, czy powód posiada interes prawny (a nie faktyczny) w zgłoszeniu żądania i dopiero po wykazaniu tego interesu prawnego następuje badanie merytoryczne żądania. W procesie o ustalenie powód winien udowodnić, że ma interes prawny w wytoczeniu powództwa przeciwko konkretnemu pozwanemu, który przynajmniej potencjalnie, stwarza zagrożenie dla jego prawnie chronionych interesów, a sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego zapewni powodowi ochronę jego praw przez definitywne zakończenie istniejącego między tymi stronami sporu lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu w przyszłości takiego sporu, tj. obiektywnie odpadnie podstawa jego powstania.
Interes prawny jest to obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści, występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka.
W charakterze stron postępowania w sprawie o ustalenie powinny występować podmioty będące stronami stosunku prawnego lub prawa będącego przedmiotem żądania, chyba że z przepisu szczególnego lub ze związków istniejących pomiędzy różnymi stosunkami prawnymi będzie wynikać, że stan zagrożenia lub niepewności odnosić się może także do podmiotu nie będącego stroną stosunku prawnego wskazanego w pozwie albo też będzie chodzić o takie prawa, które ze swojej natury nie mają określonego zakresu podmiotowego, są bowiem skuteczne erga omnes, w takim bowiem wypadku o potrzebie ochrony interesu powoda może przesądzać działanie ze strony pozwanego, które zagraża interesom powoda, chociaż nie prowadzi do nawiązania stosunku prawnego między stronami procesu.
Nie można definitywnie wykluczyć sytuacji, w której żądanie ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa uzasadnione jest wyłącznie interesem finansowym. Łatwo wyobrazić sobie sytuację, w której w interesie dłużnika leży ustalenie, że ciążący na nim obowiązek zapłaty wygasł lub wynika ze stosunku prawnego dotkniętego sankcją nieważności. Ustalenie takie dotyczy przy tym wyłącznie finansowego interesu danego podmiotu, gdyż oznaczać będzie wyłączenie obowiązku spełnienia świadczenia pieniężnego bądź też istnienie takiego obowiązku.
Różnica między powództwem o zasądzenie a powództwem o ustalenie wyraża się m.in. w tym, że legitymacja stron procesu nie musi wynikać z istniejącego między nimi stosunku prawnego lub prawa, mającego być przedmiotem ustalenia. Nie tylko nie wprowadza się wymogu aby stosunek prawny lub prawo, którego proces dotyczy, istniał między powodem a pozwanym, ale także aby jeden z nich w ogóle był stroną danego stosunku prawnego. Wystarczający jest stosunek oparty na interesie prawnym powoda w uzyskaniu wyroku ustalającego skutecznego względem pozwanego.
Poręczyciel ma interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytowej objętej poręczeniem (art. 189 kpc). Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 18 lipca 2002 r. IV CKN 1243/2000
Powód może żądać na podstawie art. 189 k.p.c. ustalenia, że oświadczenie woli pozwanego o wypowiedzeniu umowy było bezskuteczne. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 10 czerwca 2011 r. II CSK 568/2010
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku