Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne. Przedawnieniu podlegają wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe. Roszczenie to uprawnienie polegające na możliwości domagania się od osoby lub grupy i osób jakiegoś zachowania się.
Cel i funkcja instytucji przedawnienia sprowadzają się do usunięcia stanu niepewności prawnej w sytuacji, gdy uprawniony przez bardzo długi czas nie wykonuje swoich praw podmiotowych, nie realizuje przysługujących mu roszczeń
Przedawnione roszczenie nie wygasa, tylko zamienia się w tzw. zobowiązanie niezupełne (naturalne), którego cechą jest niemożność jego przymusowej realizacji. Zarzut przedawnienia może być skutecznie podniesiony tylko po upływie terminu przedawnienia. Zarzut ten nie musi być podniesiony w toku procesu, może on być podniesiony także przed wytoczeniem powództwa, gdy tylko wierzyciel zażąda od dłużnika spełnienia świadczenia
Odsetki z chwilą powstania uzyskują byt niezależny od długu głównego. Powoduje to odrębny bieg terminu przedawnienia tego roszczenia, przy czym roszczenie to ma charakter okresowy i przedawnia się z upływem lat trzech, ale przedawnienie następuje za każdy dzień z osobna.
Do uznania roszczenia ze skutkiem w postaci przerwania biegu przedawnienia może dojść przez takie zachowanie się zobowiązanego, które – choćby nie wyrażało zamiaru wywołania tego skutku – dowodzi świadomości istnienia roszczenia po stronie zobowiązanego i tym samym uzasadnia przekonanie uprawnionego, że zobowiązany uczyni zadość roszczeniu.
Tylko wówczas można przyjąć dorozumiane oświadczenie woli dłużnika o zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia, gdy jego zamiar zrzeczenia się zarzutu przedawnienia wynika w sposób niewątpliwy z towarzyszących temu oświadczeniu okoliczności. Takie okoliczności to np. pertraktacje dłużnika z wierzycielem na temat rozłożenia długu na raty, zawarcie umowy nowacyjnej, zawarcie ugody sądowej lub pozasądowej. Podjęcie negocjacji w sprawie zasad spłaty zadłużenia i zawarcia ugody sądowej nie może być wprost zinterpretowane jako rezygnacja ze zgłoszonego zarzutu przedawnienia i nie może być utożsamiane ze zrzeczeniem się zarzutu przedawnienia.
W sprawach o roszczenia ze stosunku pracy sąd nie uwzględnia z urzędu upływu terminu przedawnienia. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r. III ZP 13/00
Nie ulegają przedawnieniu, przykłady
Roszczenie windykacyjne dotyczące nieruchomości (art. 222 § 1),
Roszczenie negatoryjne przysługujące właścicielowi nieruchomości (art. 222 § 2),
Roszczenie przysługujące współwłaścicielom o zniesienie współwłasności (art. 220).
Żądanie ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym nie ulega przedawnieniu. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1972 r. III CZP 83/72
Żądanie ustalenia nieważności umowy nie ulega przedawnieniu. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1976 r. II CR 288/76
Żądanie ustalenia wstąpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego nie ulega przedawnieniu. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r. I CKN 527/00
Zarzut przedawnienia a zasady współżycia społecznego i nadużycie prawa
Przyjęcie przez sądy sprzeczności zarzutu przedawnienia z zasadami współżycia społecznego należy do kategorii ocennych i wobec tego może mieć miejsce jedynie wyjątkowo. Sąd winien ocenić, czy okoliczności w rozstrzyganej sprawie dają podstawę do usprawiedliwienia opóźnienia w dochodzeniu spornego roszczenia, które to opóźnienie nie jawi się też jako nadmierne. Znaczenie ma również charakter dochodzonego roszczenia, a także to, czy w okresie biegu przedawnienia istniała z uwagi na niejasność stanu prawnego określona, ukształtowana praktyka rozstrzygania tego rodzaju roszczeń przez organy stosujące prawo. Stosując powołany przepis trzeba mieć oczywiście na względzie jego szczególny charakter wynikający z użycia w nim klauzul generalnych. Z tej przyczyny dla oceny, czy podniesiony zarzut przedawnienia nie nosi znamion nadużycia prawa, konieczne jest rozważenie charakteru dochodzonego roszczenia, przyczyn opóźnienia i jego nienadmierności.
Sąd wyjątkowo może nie uwzględnić zarzutu upływu terminu przedawnienia roszczenia – także wynikającego ze stosunku pomiędzy przedsiębiorcami – jeżeli jego podniesienie przez pozwanego jest nadużyciem prawa.
Zgłoszenie zarzutu przedawnienia może zostać uznane za nadużycie prawa podmiotowego również w wypadku, gdy do przedawnienia doszło z przyczyny obciążającej wyłącznie wierzyciela.
Szczególny charakter roszczeń majątkowych związanych z wypadkiem przy pracy przemawia za koniecznością oceny zarzutu przedawnienia z punktu widzenia zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1996 r. II PRN 3/96
Terminy przedawnienia
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.
Ustalenie terminu przedawnienia konkretnego roszczenia wymaga zawsze sprawdzenia, czy przepisy opisujące dane roszczenie nie przewidują terminu szczególnego. Istnieje wiele terminów krótszych od podstawowego, przykładowo:
1) termin 6-miesięczny dla roszczenia biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki od chwili, gdy przedmiot pożyczki miał być wydany (art. 722);
2) termin roczny dla roszczeń związanych z rozliczeniem właściciela z samoistnym posiadaczem rzeczy od dnia zwrotu rzeczy (art. 229); tak samo przy użytkowaniu (art. 263), ale w przypadku użytkowania wieczystego termin wynosi 3 lata (art. 243);
3) termin roczny dla roszczeń uprawnionego z umowy przedwstępnej; termin ma jednak zastosowanie wyłącznie do roszczeń, o których traktuje przepis; inne roszczenia związane z umową przedwstępną, np. o zwrot podwójnego zadatku wręczonego przy zawarciu umowy, przedawniają się na zasadach ogólnych (wyrok SN z dnia 4 grudnia 1973 r., III CRN 281/73, OSNC 1974, nr 11, poz. 194);
4) termin roczny dla roszczeń wynajmującego przeciwko najemcy z tytułu pogorszenia rzeczy, jak również najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów lub nadpłaconego czynszu (art. 677); dla roszczeń z umowy przewozu osób (art. 778) i rzeczy (art. 792);
5) termin 2-letni dla roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy (art. 554); dla roszczeń wynikających z umowy o dzieło (art. 646); dla roszczeń za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujących osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju (art. 751 pkt 1); roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki przysługujące osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami lub utrzymującym odpowiednie zakłady (art. 751 pkt 2);
6) termin 3-letni dla roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, biegnący od chwili, gdy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia (art. 4421 § 1);
7) termin 3-letni dla roszczeń z umowy ubezpieczenia (art. 819).
Początek biegu terminu przedawnienia
Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.
Roszczenie staje się wymagalne wówczas, kiedy wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu. Przez wymagalność rozumieć stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Jest to stan potencjalny o charakterze obiektywnym, którego początek następuje w chwili, gdy wierzytelność zostaje uaktywniona. Początkiem biegu przedawnienia roszczenia o zaniechanie jest dzień, w którym dłużnik postąpił sprzecznie ze swoim obowiązkiem
Są jednak dwa ważne wyjątki od powyższej reguły. Pierwszy odnosi się do sytuacji, w której wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego kontrahenta, np. wezwania dłużnika do wykonania świadczenia (art. 455). W takim przypadku bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony kontrahent podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Zapobiega to możliwości dowolnego przedłużania przez wierzyciela terminu spełnienia świadczenia przez nadmierne odwlekanie dokonania odpowiedniej czynności. Drugi wyjątek dotyczy roszczeń o zaniechanie. Bieg przedawnienia rozpoczyna się wówczas od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia. Na przykład bieg przedawnienia roszczenia najemcy, bezprawnie usuniętego z lokalu przez wynajmującego, o zaniechanie powyższego aktu rozpoczyna się od dnia, w którym został on zmuszony do opuszczenia lokalu.
Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się przed powstaniem roszczenia (wyrok SN z 14 lutego 2002 r., V CKN 932/2000).
Zawieszenie biegu terminu przedawnienia
Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.
Wstrzymanie zakończenia przedawnienia
Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia. Reguły powyższe stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.
Bieg przedawnienia przerywa się:
1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje,
3) przez wszczęcie mediacji.
Bieg po przerwaniu
Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.
Cel dochodzenia roszczenia może być osiągnięty nie tylko przez uzyskanie orzeczenia sądowego, które rozstrzyga sporny stosunek, lecz także przez zawarcie przez strony ugody i wciągnięcie jej do protokołu sądowego. Podobnie jak złożenie pozwu, również złożenie wniosku o przeprowadzenie pojednania stron jest dochodzeniem roszczenia. Złożenie takiego wniosku przerywa bieg przedawnienia roszczeń, a tym samym również i bieg terminu zawitego co do roszczenia, którego ten wniosek dotyczy stosownie do zawartego w nim oznaczenia sprawy (art. 453 k.p.c.). Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 1964 r. II CR 675/63
Przypozwanie, nie będąc czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia nie powoduje przerwania biegu przedawnienia roszczenia, bywa natomiast uznawane za szczególną, przewidzianą w art. 819 § 4 k.c. przyczynę przerwania biegu przedawnienia (jako zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem) w sytuacji, w której doszło do przystąpienia do sprawy ubezpieczyciela, ze względu na jego własny interes prawny. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2013 r. IV CSK 662/12
Przedawnienie po wyroku
Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.