Twoja sprawa z zakresu prawa jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Niewykonanie umowy na czas jako podstawa naliczenia kary umownej

Zastrzeżona przez strony umowy kara umowna należy się wierzycielowi tylko wtedy, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (art. 471 KC), tj. gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania wynika – jeżeli strony co innego nie zastrzegły, ani szczególny przepis ustawy nie przewiduje co innego – z niezachowania przez dłużnika należytej staranności (art. 472 KC), czyli z jego winy w postaci, co najmniej, niedbalstwa. To oznacza, że kara umowna zastrzeżona na wypadek nieterminowego spełnienia świadczenia należy się jedynie w razie zwłoki dłużnika (476 KC), nie przysługuje natomiast, jeżeli dłużnik obali wynikające z art. 471 in fine KC domniemanie, iż opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność. Ta przesłanka roszczenia o zapłatę kary umownej, czyli uzależnienie obowiązku zapłaty kary umownej od niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania z przyczyn, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, wiąże się z ujęciem kary umownej w art. 483 i 484 KC jako z góry ryczałtowo określonego surogatu odszkodowania należnego z tytułu odpowiedzialności kontraktowej. Wyrazem takiego ujęcia kary umownej jest zamieszczenie art. 483 i 484 KC w tym samym dziale kodeksu cywilnego, w którym znajduje się art. 471 (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2.6.1970 r., II CR 167/70, OSNCP 1970, nr 11, poz. 214, i z dnia 11.2.1999 r., III CKN 166/98, nie publ.).

Nie określenie w umowie końcowego terminu naliczania kar umownych ani ich kwoty maksymalnej, prowadzi do obciążenia zobowiązanego tym świadczeniem w nieokreślonym czasie, a więc w istocie tworzy zobowiązanie wieczne, niekończące się. Takie ukształtowanie zobowiązania zapłaty kary umownej, nie spełnia należącego do jego istoty wynikającego z art. 483 § 1 KC wymagania określenia sumy pieniężnej podlegającej zapłacie w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego. Wymóg ten jest spełniony, gdy strony z góry określają wysokość kary umownej, albo gdy w treści umowy wskazują podstawy do definitywnego określenia jej wysokości.

Kara umowna stanowi z góry ryczałtowo określony surogat odszkodowania należnego wierzycielowi od dłużnika z tytułu odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, pełni więc przede wszystkim funkcję kompensacyjną. Z tego względu, choć należy się w zastrzeżonej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody (art. 484 § 1 KC), a obowiązek jej zapłaty powstaje nawet wtedy, gdy wierzyciel na skutek niewykonania lub nienależytego zobowiązania nie poniósł w ogóle szkody majątkowej (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna – z dnia 6.11.2003 r., III CZP 61/03, OSNC 2004, nr 5, poz. 69 ze sprost. w OSNC 2004, nr 6, s. 1), normujące ją przepisy kodeksu cywilnego nie pozbawiły całkowicie doniosłości relacji między wysokością zastrzeżonej kary umownej a godnym ochrony interesem wierzyciela (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6.11.2003 r., III CZP 61/03, oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19.4.2006 r., V CSK 34/06, nie publ., i z dnia 12.5.2006 r., V CSK 55/06, nie publ.). W przypadkach dużej dysproporcji między wysokością zastrzeżonej kary umownej a interesem wierzyciela chronionym za pomocą kary umownej dopuszczalne jest – na podstawie art. 484 § 2 KC – zmniejszenie, czyli tzw. miarkowanie, kary umownej przez sąd na żądanie dłużnika Nie budzi wątpliwości zarówno w piśmiennictwie, jak orzecznictwie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.6.2002 r., V CKN 1075/00, nie publ.), że zmniejszenie zastrzeżonej kary umownej może się opierać na łącznym stosowaniu obu wskazanych w art. 484 § 2 KC podstaw miarkowania. Jest tak wtedy, gdy kara umowna po zmniejszeniu jej z powodu wykonania zobowiązania w znacznej części pozostaje nadal rażąco wygórowana.

Dopuszczalność miarkowania kary umownej ze względu na wykonanie zobowiązania w znacznej części opiera się na założeniu, że częściowe wykonanie zobowiązania zaspokaja godny ochrony interes wierzyciela. Z powodu niemożności spełnienia się tego założenia miarkowanie kary umownej na omawianej podstawie odpada we wszystkich tych sytuacjach, w których częściowe wykonanie zobowiązania nie ma znaczenia dla wierzyciela (por. np. art. 491-493 i 495 KC).

Miarkowanie kary umownej na tej podstawie odpada też wtedy, gdy kara umowna została zastrzeżona na wypadek określonego naruszenia zobowiązania. Wówczas kara umowna należy się w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez możliwości jej zmniejszenia z tego powodu, że zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części w zakresie wykraczającym poza obowiązek, którego naruszenie zostało sankcjonowane zastrzeżoną karą umowną (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.7.1998 r., I CKN 802/97, OSNC 1999, nr 2, poz. 32). Jeżeli więc – przykładowo – kara umowna została zastrzeżona na wypadek zwłoki zamawiającego w przekazaniu placu budowy, to jej wysokość nie może zostać zmniejszona z powodu wykonania zobowiązania w znacznej części w zakresie dotyczącym pozostałych obowiązków (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6.5.2004 r., II CK 261/03, nie publ.). Podobnie, jeżeli kara umowna została zastrzeżona w wysokości uzależnionej od stopnia wykonania zobowiązania, to w razie niewykonania zobowiązania w określonym stopniu nie można miarkować kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania zobowiązania w tym stopniu na tej podstawie, że wykonanie zobowiązania w pozostałym zakresie stanowiło wykonanie zobowiązania w znacznej części. W przeciwnym razie uzależnienie wysokości kary umownej od zakresu niewykonania zobowiązania traciłoby sens.

Zgodnie z poglądem wyrażonym w orzecznictwie, strony mogą – stosownie do treści art. 473 § 1 KC – umownie rozszerzyć odpowiedzialność dłużnika. Jeżeli strony zastrzegłyby kary umowne w każdym wypadku niewykonania zobowiązania, bez znaczenia dla obowiązku zapłaty kary umownej byłyby przyczyny, które spowodowały niedotrzymanie przez dłużnika terminu wykonania zobowiązania. Jednakże odpowiedzialność dłużnika w zakresie kary umownej bez względu na przyczynę niewykonania zobowiązania powinna być w umowie wyraźnie określona, nie ma bowiem podstaw do dorozumienia rozszerzonej odpowiedzialności dłużnika (por. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 06.10.2010 r., o sygn. akt II CSK 180/10, Legalis Nr 406122).

Przykładowo z zapisu zawartego w umowie wynika, że wykonawca zobowiązał się do zapłaty zamawiającemu kary umownej za opóźnienie w wykonaniu jej przedmiotu w wysokości 0,05 % wynagrodzenia umownego brutto. Zapis dotyczący kary umownej zawarty w umowie stron nie spełnia tegoż ostatniego warunku, uzasadniającego rozszerzoną odpowiedzialność wykonawcy, zatem został on zobowiązany do zapłaty kary umownej tylko w razie wystąpienia zwłoki w rozumieniu art. 476 KC. Pozwany mógłby się uwolnić od obowiązku zapłaty tej kary umownej, jeżeli obaliłby wynikające z art. 471 KC domniemanie, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność.

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach. Wybierając nas możesz mieć pewność, że będziemy w pełni oddani Tobie i Twojej sprawie. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Adwokat Poznań Radca Prawny Kancelaria