Art. 64 KC określa skutki materialnoprawne stwierdzenia orzeczeniem sądowym obowiązku złożenia oświadczenia woli, a jego odpowiednikiem procesowym jest art. 1047 KPC. Na gruncie tych przepisów w orzecznictwie, a także w doktrynie, sformułowano poglądy, że powód, który powołuje się na obowiązek pozwanego złożenia określonego oświadczenia woli może w procesie żądać nie tylko orzeczenia o tym obowiązku, ale także stwierdzenia, że łączy go z pozwanym umowa określonej treści. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy, początkowo w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 stycznia 1967 r., III CZP 32/66 (OSNC z 1968 r. Nr 12, poz. 199), następnie w innych orzeczeniach (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2002 r. II CKN 997/00, OSNC 2003/6/85 i z dnia 20 kwietnia 2006 r. III CSK 37/06, OSNC 2007/2/29, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2009 r. I CSK 24/09). W uchwale z dnia 7 stycznia 1967 r. Sąd Najwyższy przyjął, że prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie. Jeżeli jednak oświadczenie takie ma stanowić składnik umowy, jaka ma być zawarta pomiędzy stronami, do zawarcia umowy konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez drugą stronę z zachowaniem wymaganej formy. Nie dotyczy to zawarcia umowy przyrzeczonej w wykonaniu umowy przedwstępnej (art. 390 § 2 KC) oraz sytuacji, gdy sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie zgodnie z żądaniem pozwu; w takich przypadkach orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę.
W sytuacji gdy wyrok zastępuje tylko oświadczenie woli dłużnika, powstaje wątpliwość tak co do sposobu jak i terminu w jakim dotychczasowy wierzyciel obowiązku dochodzonego w procesie, powinien złożyć własne oświadczenie woli. Jeżeli bowiem sąd uwzględnił powództwo w zakresie innym niż żądał powód, brak jest podstaw do przyjęcia, że przez wniesienie pozwu wyraził on wolę zbieżną z zastąpioną orzeczeniem wolą pozwanego. Umowa dojdzie do skutku dopiero z chwilą złożenia odpowiedniego oświadczenia woli przez powoda, z zachowaniem wymaganej dla danej czynności prawnej formy. Oznacza to, że powód, który legitymuje się prawomocnym wyrokiem stwierdzającym obowiązek pozwanego złożenia oświadczenia woli, powinien złożyć własne oświadczenie woli, które wspólnie z oświadczeniem pozwanego doprowadzi do połączenia tych osób umową. Ustawa nie wskazuje jednak terminu, w ciągu którego takie oświadczenie powód powinien złożyć. Powstaje zatem pytanie czy ma to oznaczać, że po prawomocnym zakończeniu procesu pozwany może dowolnie długo pozostawać w niepewności co do treści stosunku prawnego łączącego go z dotychczasowym powodem. Zagadnienie to nie zostało jednoznacznie rozstrzygnięte ani w nauce ani w orzecznictwie. Wydaje się, że zgodne jest jedynie stanowisko, iż w tym zakresie występuje luka w prawie, którą należałoby wypełnić w drodze analogii.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 19 czerwca 2002 r. II CKN 997/00 Sąd Najwyższy wskazał, że w sytuacji gdy wyrok zastępuje tylko oświadczenie woli pozwanego, sąd stwierdzając obowiązek złożenia tylko jednego oświadczenia woli, powinien, stosując w drodze analogii przepis art. 1047 § 2 KPC, zakreślić powodowi termin do złożenia korelatywnego oświadczenia woli. Prowadziłoby to do sytuacji, w której wyrokowi zawierającemu oświadczenie pozwanego zostałaby nadana klauzula wykonalności (ze skutkiem wynikającym z tego przepisu) dopiero po wykazaniu, że powód złożył odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie i w oznaczonym terminie własne oświadczenie woli (art. 786 § 1 KPC).
Nie ma przeszkód dla przyjęcia w drodze analogii, że powód, w sytuacji gdy sąd w wyroku nie oznaczy terminu, oświadczenie niezbędne dla wywołania skutku zawarcia umowy powinien złożyć przed upływem roku od dnia, który został oznaczony w wezwaniu do złożenia takiego oświadczenia woli skierowanym do niego przez dotychczasowego pozwanego, a jeżeli wezwania nie było – przed upływem roku od dnia, w którym wyrok stwierdzający obowiązek pozwanego do złożenia oświadczenia woli stał się prawomocny (art. 390 § 3 KC). Oświadczenie złożone po tym terminie nie wywołuje skutków prawnych (art. 389 § 2 in fine KC). Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 17 grudnia 2015 r. V CSK 620/15
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
