Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Darowizna nieruchomości, mieszkania, domu czy lokalu na członka rodziny – skarga pauliańska

Kiedy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Oparta na tym przepisie skarga pauliańska ma na celu ochronę wierzyciela przed krzywdzącym go działaniem dłużnika. Przyznaje ona wierzycielowi uprawnienie do zaskarżenia czynności dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, czego konsekwencją może być uznanie tych czynności za bezskuteczne wobec skarżącego. Przesłankami skargi pauliańskiej są:

1) pokrzywdzenie wierzyciela, jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,

2) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli i

3) wiedza lub możliwość – przy zachowaniu należytej staranności – dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią, na rzecz której przysporzenie majątkowe nastąpiło.

Ciężar udowodnienia istnienia tych przesłanek spoczywa – zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 6 KC – na wierzycielu.

Sytuację, kiedy czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, określa § 2art. 527 KC. Przepis ten wiąże pokrzywdzenie wierzyciela z rzeczywistą (a nie tylko możliwą) niewypłacalnością dłużnika na skutek dokonania przez niego czynności prawnej lub z jego niewypłacalnością – na skutek czynności prawnej – w wyższym stopniu niż była przed jej dokonaniem. Pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje niemożność lub utrudnienie albo odwleczenie zaspokojenia wierzyciela. Dłużnik jest niewypłacalny, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów. „Niewypłacalność w wyższym stopniu” oznacza, że w zasadzie każde istotne, bez względu na jego rozmiar, powiększenie niewypłacalności stanowi pokrzywdzenie wierzycieli; niewypłacalność nie musi ulec powiększeniu o całą wartość przedmiotu czynności prawnej dokonanej przez dłużnika. Dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu i wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym, znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. Inaczej, stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym obejmuje utrudnienie i odwleczenie zaspokojenia (wyrok SN z 28 listopada 2001 r., IV CKN 525/00, Biul. Inf. SN rok 2002, nr 5, s. 11).

Między niewypłacalnością dłużnika a podjęciem przez niego czynności prawnej musi zachodzić zależność ujmowania na ogół jako związek przyczynowy; czynność podjęta przez dłużnika musi być jedną z przyczyn powstałej niewypłacalności. Dla oceny tego związku przyczynowego właściwa jest chwila, w której wierzyciel wystąpił ze skargą pauliańską. Niewypłacalność dłużnika musi istnieć w tej chwili, jak i w chwili orzeczenia przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną (art. 316 § 1 KPC). Dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, gdy zdaje sobie sprawę (uświadamia sobie), że wskutek dokonania czynności prawnej może spowodować niemożność zaspokojenia się wierzycieli z jego majątku. Pokrzywdzenie wierzycieli nie musi być zamiarem dłużnika.

Kolejną przesłanką skutecznej akcji pauliańskiej jest wiedza osoby trzeciej o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Z posiadaniem przez osobę trzecią wiedzy o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, zrównana została sytuacja, gdy osoba trzecia przy zachowaniu należytej staranności mogła tę wiedzę uzyskać (a zatem, gdy brak tej wiedzy jest zawiniony). Nie ma przy tym znaczenia zła wiara osoby trzeciej ani to, czy posiadana przez nią wiedza jest wynikiem jej działania, a zwłaszcza porozumienia się z dłużnikiem. Obojętne też są źródło wiedzy i sposób jej uzyskania.

W wypadku tej przesłanki ustawodawca wprowadził ułatwienia dowodowe dla wierzycieli. I tak, stosownie do treści art. 527 § 3 KC jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Dla zastosowania tego domniemania konieczne jest wykazanie przez wierzyciela, że osobę trzecią łączył z dłużnikiem stosunek bliskości w chwili dokonania czynności prawnej krzywdzącej wierzycieli. W razie wykazania tej okoliczności wierzyciel nie ma obowiązku udowadniania, że osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli. Osoba trzecia może obalić omawiane domniemanie przez udowodnienie, że pomimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedziała o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć.

Najdalej idące ułatwienie w realizacji skargi pauliańskiej przez wierzyciela wprowadza jednak art. 528 KC, zgodnie z którym okoliczność, że osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, że dokonując czynności prawnej dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli, nie ma znaczenia w sytuacji, gdy osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie. W tej sytuacji wierzyciel nie musi wykazywać wymienionej okoliczności, a osoba trzecia nie może bronić się przez wykazanie, że nie wiedziała lub nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Zgodnie z treścią art. 888 § 1 KC przez darowiznę darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia kosztem swojego majątku. Darowizna jest umowa konsensualną, kauzalną i jednostronnie zobowiązującą. Najbardziej brzemienna w skutki jej cechą jest nieodpłatność. Nieodpłatność jest niestopniowalną cecha świadczenia, które jest przedmiotem darowizny. Obowiązek spełnienia świadczenia nie może bowiem powstać w całej rozciągłości jednocześnie pod tytułem darmym i odpłatnym. Nieodpłatność świadczenia może budzić wątpliwości także w przypadku, gdy obdarowany nieodpłatnie zobowiązał się względem darczyńcy do spełnienia określonych świadczeń na rzecz darczyńcy lub osoby trzeciej. Wątpliwości te mogą się pojawić zwłaszcza wtedy, gdy świadczenie obdarowanego jest niebagatelnej wartości. W takich sytuacjach powstaje pytanie, czy dla kwalifikacji umowy będącej źródłem każdej ze stron przesądzające znaczenia mają kryteria obiektywne, czy subiektywne. W każdym jednak razie z istoty darowizny wynika, że jej wykonanie nie może wyłączyć możliwości osiągnięcia jakiejkolwiek korzyści przez obdarowanego. Nieodpłatność darowizny powoduje, że umowa ta jest zawierana często między osobami bliskimi, które łączą więzy emocjonalne. Stąd darczyńca zobowiązuje się spełnić świadczenie bezpłatnie, nie uzyskując w zamian ani w sensie prawnym, ani ekonomicznym nic w zamian. Na obdarowanym spoczywa jedynie pozaprawny obowiązek wdzięczności względem darczyńcy za świadczenie uzyskane bezpłatnie. W związku z tym, że obdarowany nie ma żadnych zobowiązań w sensie prawnym względem darczyńcy, dokonanie darowizny powinno być wynikiem autonomicznej i świadomej decyzji samego darczyńcy. Formalnym zabezpieczeniem autonomii darczyńcy jest wymaganie formy aktu notarialnego dla oświadczenia darczyńcy (art. 890 KC).

Przykład z sprawy sądowej

Nie może budzić wątpliwości, że zaskarżona czynność prawna została dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela, albowiem na skutek darowizny części nieruchomości przy ul. (…) w P. dłużnik stał się niewypłacalny w stopniu wyższym niż przed dokonaniem tej czynności. Darowana nieruchomość stanowiła jedyny wartościowy składnik majątku dłużnika, a jej wartość wskazana w umowie wynosiła 230.000 zł, podczas gdy wartość zadłużenia, będąca jednocześnie wartością przedmiotu sporu w niniejszej sprawie wynosiła 125.557 zł. Również chronologia zdarzeń, jaką przedstawiła powódka i która wynika z dokumentów przedłożonych do akt, jednoznacznie dowodzi działania z zamiarem uniemożliwienia powódce wszczęcia postępowania egzekucyjnego z lokalu dłużnika. M. P. darował lokal swojej matce (pozwanej) 7 grudnia 2012 r., w zaledwie kilka dni po otrzymaniu od powódki ostatecznego przedsądowego wezwania do zapłaty należności wynikających z umowy pożyczki. Ponadto dłużnik, mimo umownego zobowiązania, nigdy nie ustanowił na tym lokalu hipoteki na zabezpieczenie należności z tytułu pożyczki.

Pozwana H. P. jest matką dłużnika, a ponadto uzyskała przysporzenie bezpłatnie, wobec czego na stronie powodowej nie ciążył obowiązek wykazania świadomości pokrzywdzenia wierzyciela. Jak wyżej wskazano, przepis art. 528 KC, zwalnia wierzyciela od konieczności wykazania istnienia po stronie osoby trzeciej jakiejkolwiek przesłanki subiektywnej. Stan podmiotowy osoby trzeciej jest obojętny, a do zaskarżenia takiej czynności wystarczy spełnienie pozostałych przesłanek z art. 527 KC. W takim stanie rzeczy, to jest gdy w konkretnym stanie sprawy świadomość osoby trzeciej co do pokrzywdzenia wierzycieli nie stanowi prawnej przesłanki roszczenia wierzyciela, ta okoliczność faktyczna nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2000 r., III CKN 554/98).

Na skutek dokonanej darowizny dłużnik M. P. stał się niewypłacalny. Przyjąwszy, na podstawie doświadczenia życiowego, że wskazana w umowie darowizny wartość lokalu mieszkalnego (230.000 zł) odpowiada jego rzeczywistej wartości rynkowej, stwierdzić trzeba, iż wyzbył się on jedynego składnika majątku, z którego jego wierzyciele mogliby uzyskać zaspokojenie. Wierzytelność powódki, wynosząca 125.557 zł, stanowi jedynie połowę wartości lokalu mieszkalnego, którego dłużnik się wyzbył. M. P. nie posiada innego majątku, a jego dochody w postaci emerytury są skromne. Zważywszy ponadto na fakt, iż postępowanie egzekucyjnego toczące się z wniosku powódki przeciwko M. P., nie jest jedyna egzekucją przeciwko niemu, stan jego niewypłacalności jest oczywisty. Ponadto egzekwowana przez komornika od dłużnika kwota 425 zł miesięcznie jest bardzo niska, co w świetle wierzytelności powódki oraz kilku innych toczących się egzekucji sprawia, że niewypłacalność dłużnika istnieje. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z dnia 22 lutego 2018 r. I ACa 896/17

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach. Wybierając nas możesz mieć pewność, że będziemy w pełni oddani Tobie i Twojej sprawie. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Adwokat Poznań Radca Prawny Kancelaria